Ως εκπαιδευτής έχω χρησιμοποιήσει στο παρελθόν διαφορετικές μεθόδους εκπαίδευσης. Το γεγονός αυτό με βοήθησε να καταλάβω το πώς ακριβώς δουλεύει η «τιμωρία» - «διόρθωση» και ποιες είναι οι επιπτώσεις όταν χρησιμοποιείται ως εκπαιδευτικό εργαλείο. Η αλήθεια είναι ότι μου πήρε αρκετό χρόνο να απαλλαγώ από αυτή την «κακή συνήθεια».
Αυτό που πραγματικά με βοήθησε να καταλάβω τις παρενέργειες που είχε η τιμωρία στην εκπαίδευση, ήταν η απόκτηση ενός σκύλου που έτυχε να έχω εκείνο το διάστημα. Ήταν ένα Αγγλικό Σέτερ, ο Ser, ένας σκύλος με μεγάλη ευαισθησία και αδυναμία να δεχθεί οποιαδήποτε μορφή τιμωρίας. Δηλαδή ήταν ένας σκύλος που δεν είχε “καλή επαναφορά” μετά την διόρθωση”.
Πολύ συχνά συναντώ ιδιοκτήτες σκύλων που « ενστικτωδώς» χρησιμοποιούν την τιμωρία στην καθημερινή επαφή τους με αυτά. Με τον όρο αυτό θέλω να περιγράψω μια αυτοματοποιημένη συμπεριφορά -που είναι κοινή σχεδόν σε όλους τους ιδιοκτήτες- έχοντας ως αποδέκτη τον σκύλο τους για παρόμοιες συμπεριφορές του. Για παράδειγμα όταν ένα κουτάβι δαγκώνει τα χέρια, συνήθως θα το χτυπήσουν για να σταματήσει, ή αν κατουρήσει μέσα στο σπίτι το πιο πιθανό είναι να το μαλώσουν και να το βγάλουν έξω. Από τις πιο αστείες αντιδράσεις είναι το « έπ, τι κάνεις εκεί? Δεν είπαμε ότι δεν κατουράμε μέσα?» ή ίσως μια μακρόσυρτη τσιρίδα για την ζημιά που έχει γίνει. Σχεδόν όλοι αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο.... σαν να μας το επιβάλει το D.N.A. μας.
Η τιμωρία είναι ξεκάθαρα μια έκφραση επιθετικότητας και μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα, επιθετικότητα. Σε μερικά σκυλιά προκαλεί φοβίες, που αυτές με την σειρά τους οδηγούν σε μελλοντική επιθετικότητα.
Στην διαδικασία της εκπαίδευσης, όταν χρησιμοποιούμε την τιμωρία, πρέπει να είναι τόσο έντονη ώστε να μην δώσει στο σκύλο το περιθώριο να επαναλάβει την τιμωρούμενη συμπεριφορά πάνω από μια ή δύο φορές. Όταν έχουμε τον σκύλο στον πνίχτη πρέπει να τραβήξουμε τόσο δυνατά ώστε να μην χρειαστεί να το επαναλάβουμε πολλές φορές και ο σκύλος να συμμορφωθεί στην σωστή θέση στο περπάτημα. Πώς όμως θα ξέρουμε πόσο δυνατά να τραβήξουμε έτσι ώστε να μην τραυματίσουμε τον σκύλο μας ή να μην του προκαλέσουμε μόνιμη βλάβη? Κάποια σκυλιά αντιδρούν με βία στην χρήση αυτής της επιβολής και μπορούν να απαντήσουν στον χειριστή τους με επιθετικότητα.
Η τιμωρία μπορεί να προκαλέσει φοβίες. Έστω και αν η τιμωρία είναι αποτελεσματική και καταφέρει να μειώσει την επανάληψη της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς, μπορεί να οδηγήσει σε γενίκευση των φοβιών απέναντι σε ανθρώπους, περιβάλλοντα ή και καταστάσεις. Φανταστείτε ένα σκύλο να τιμωρείται με ηλεκτρικό κολάρο για να μάθει « άρνηση τροφής». Ο πόνος, ο φόβος και η ταραχή που θα νιώσει μπορεί να συσχετιστούν με το συγκεκριμένο περιβάλλον που ασκείτε ο πόνος, ή με συγκεκριμένες κινήσεις ή με ανθρώπους γενικότερα.
Η στιγμή που επιβάλουμε την τιμωρία είναι επίσης σημαντική. Η τιμωρία πρέπει να επέλθει τα επόμενα ένα ή δύο δευτερόλεπτα από την συμπεριφορά που θέλουμε να τιμωρήσουμε (μειώσουμε).Οποιαδήποτε περαιτέρω χρονική καθυστέρηση μπορεί να δώσει λάθος πληροφορίες στον σκύλο μας. Ποια συμπεριφορά δηλαδή τιμωρούμε?
Όμως ο σκύλος μας καταλαβαίνει ποια συμπεριφορά τελικά του φέρνει την τιμωρία? Αν κατά την διάρκεια της βόλτας μας με τον σκύλο, συναντήσουμε άλλα σκυλιά και ο σκύλος μας γαβγίζει, τραβάει στο λουρί ή το δαγκώνει και εμείς το τιμωρούμε για αυτή του την συμπεριφορά, το πιο πιθανό είναι να του δώσουμε λάθος πληροφορίες και το μόνο που του μαθαίνουμε είναι πως η θέα άλλων σκυλιών είναι επικίνδυνη και προκαλεί πόνο. Τελικά αυτός ήθελε μόνο να συναντήσει τα άλλα σκυλιά και να κοινωνικοποιηθεί. Εμείς για αυτό τον τιμωρούμε στην ουσία.
Όταν τιμωρούμε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά με στόχο την εξάληψή της, τότε πρέπει να την τιμωρούμε πάντα. Υπάρχουν όμως και φορές που αυτό δεν είναι δυνατό να συμβεί( μπορεί να μην είμαστε παρών).Για όλες τις φορές που η ανεπιθύμητη συμπεριφορά δεν τιμωρείται, επιβραβεύεται. Μπαίνει, δηλαδή, σε ένα μεταβλητό σύστημα επιβράβευσης και ως εκ τούτου γίνετε δυνατότερη.
Η τιμωρία είναι αποτελεσματική μονάχα στην παρουσία μας. Αν θέλουμε ο σκύλος μας να μην σκάβει στον κήπο και τον τιμωρούμε όταν είμαστε παρόντες, μπορεί να καταστείλουμε αυτή την συμπεριφορά. Αν όμως μπούμε στο σπίτι και πλέον ο σκύλος δεν μας βλέπει, τότε μπορεί να συνεχίσει να σκάβει αφού ο «τιμωρός» λείπει από τον χώρο.
Μπορώ να σκεφτώ και να απαριθμήσω χίλιους άλλους λόγους για τους οποίους θα έπρεπε να αποφύγουμε την τιμωρία στην εκπαίδευση, θα χρειαστώ όμως πολλά λόγια και μέτρα χαρτί για να το κάνω. Αυτό όμως που θεωρώ πραγματικά πολύ σημαντικό είναι το γεγονός ότι όταν χρησιμοποιούμε τιμωρία στην εκπαίδευση του σκύλου, πρώτα απ’ όλα καταστρέφουμε τη σχέση μας με αυτόν. Η τιμωρία μας φορτίζει διαρκώς συναισθηματικά με τον πιο αρνητικό τρόπο και προκαλεί στρες στον σκύλο μας και σε εμάς τους ίδιους. Παύουμε πια να είμαστε σύντροφοι.... είμαστε μόνιμα αντίπαλοι.
